رفتارشناسان خاستگاه آیین را از بدو خلقت انسان و عجین شده با تمام تمدن ها از کهن ترین تا متاخرترین، در طول تاریخ دانسته اند، آیین را می توان مهره نخ تسبیحی خواند که ارتباط میان بشر امروزی با نیاکان و پیشینیان خود در هزاره های دور توسط آن شکل گرفته است.
در حقیقت باورمندی انسان ها به رفتارها و آنچه که هویت فردی و جمعی آنها را در طول تاریخ می سازد، بر مبنایی تعریف می‌شود که امروز آنرا آیین می نامند. رفتارهای جمعی انسان ها از ستایش خداوند گرفته تا کرنش و احترام به طبیعت و غیره همه بر حول محوری به نام آیین شکل می گیرد که گستره ای جهان شمول دارد.
کشورمان ایران نیز به عنوان یکی از پنج کشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در کنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین ها و خرده روایت های آیینی - نمایشی است که بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است.
با بررسی رفتارهای آیینی ایرانیان می توان کلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا طایفه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه که در آسمان و زمین است، را مشاهده کرد.
در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است که در تمام آیین ها از آیین مهر با سابقه ای بیش از شش هزار سال در جغرافیای ایران تا آیین های پسین تر تجلی می یابد.
** تنیدگی ماه صیام با آیین های مردمی
مرور و مداقه بر رفتار آیینی ایرانیان با گستره تمدنی شان، نشان‌دهنده ارادت آنها به حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یکی از ماه های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق نسبت به خالق خود، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آیین مند ایرانیان مسلمان دارد.
در حقیقت ماه صیام که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا نیز یاد می شود بزرگ ترین بستر رفتارهای آیینی ایرانیان را جهت ادای بندگی به خالق به همراه دارد؛ جایی که مردمان روزه دار در کنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می کنند.
مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تکریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و کرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است که همه مسلمانان پای سفره ای ثابت نشسته اند که خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.
** «الم ترانی» آیینی برای روزه اولی ها
ماه رمضان که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا در میان ایرانیان یاد می‌شود فرصتی برای بازتاب هرچه بیشتر حق بندگی نسبت به خالق مطلق و شکرگزاری نعمات او به شمار می‌رود. در این میان به واسطه قدمت فرهنگ کهن ایرانیان و سابقه تاریخی تمدن ساز کشورمان بسیاری از آیین های نمایشی و خرده فرهنگ ها و رفتارهای منشعب از آموزه های دینی را می توان در جای جای کشور پهناورمان به وضوح مشاهده کرد.
اتحاد، همدلی، مشارکت و تعاون از مهمترین کلیدواژه های ایرانیان در تاریخ همیشه پر افتخار مردمان این دیار در بطن رفتارهای آیینی و اجتماعی به شمار می رفته است. بی شک تجلی درخشان این کلید واژه ها در رفتار اجتماعی و زندگی مردمان کشورمان را در برخی از ایام و مناسبت های مذهبی مانند ماه مبارک رمضان بیشتر می توان رصد کرد.
استان مرکزی به عنوان یکی از استان های فلات مرکزی ایران دارای سابقه و پیشینه درخشانی در حوزه تمدنی و رفتارهای آیینی کهن آمیخته با نام ایران و ایرانی است. همراهی مردمان این استان و شهرستان های آن همسو با ماه میهمانی خدا جلوه های نابی از همدلی مسلمانان را در آیین های عبادی و رفتارهای نمایشی منشعب از مبانی مذهبی، آیینی و دینی به رخ می کشد.
آیین نمایشی «الم ترانی» یکی از جمله مراسم کهن در راستای بازتاب رفتار مذهبی آمیخته با سنت مردمان استان مرکزی به ویژه شهرستان ساوه به شمار می رود. این آیین به ویژه در نیمه دوم ماه رمضان یعنی از شانزدهم تا بیست و هفتم آن با همراهی نوجوانان و جوانانی که نخستین سال مکلف شدن به روزه داری را پشت سر می گذارند برگزار می شود.
هوشنگ جاوید در کتاب «آیین‌ها و رفتارهای نمایشی ایرانیان در ماه رمضان» درباره مراسم «الم ترانی» آورده است: « تعداد شرکت کنندگان در این سنت که بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء برگزار می شود حدود10 نفر است که با اجتماع مقابل خانه های همسایگان و آشنایان به اجرای این برنامه می پردازند.
شرکت کنندگان هم صدا با هم اشعاری سر می دهند و در ادامه نام یکی از فرزندان آن خانه ای که در مقابل آن تجمع کرده اند را به نیکی صدا می زنند و با ذکر این گفته «الم ترانیت می دهیم، ماه رمضانیت می دهیم» و «یا ثواب یا جواب» برای گرفتن انعام از صاحب آن خانه به انتظار می ایستند.
در این مرحله صاحب خانه با خوشرویی، گشاده دستی و تقدیم شیرینی و تنقلات از شرکت کنندگان در این مراسم به گرمی پذیرایی می کند. در برخی مواقع در این مرحله از برنامه الم ترانی ممکن است که جوانی از منزل صاحبخانه با رفتن به پشت بام و ریختن ظرف آب بر روی شرکت کنندگان، اقدام به شیرین کاری کند.
بعد از این افراد به در منازل بقیه افراد فامیل و یا همسایه محله خود رفته و این برنامه را تکرار می کنند و تا پاسی از شب به اجرای مراسم الم ترانی می پردازند.
**«اهواهو»؛ تجلی شادی مسلمانان همسو با آموزه های اهل بیت (ع)
از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب ایران پهناور، منطقه‌ای از میان استان ها، شهرستان ها و حتی قریه ها و روستاهای کشورمان را نمی توان پیدا کرد که در آن نمونه، الگو و یادگاری از تاریخ کهنِ تمدن و فرهنگ ایرانی را شاهد نباشیم.
یکی از روستاهای استان مرکزی که در آن می توان یادگاری ها و معماری های باستانی از دوران اشکانی (هزاره دوم پیش از میلاد) را به عنوان یکی دیگر از شناسنامه های هویت و فرهنگ غنی ایران رصد کرد؛ روستای «خورهه» از بخش های مرکزی شهرستان محلات است.
مردمان مسلمان این روستا (خورهه) بیش از 11 قرن است که در همراهی با ماه مبارک رمضان، آیینی نمایشی که از آن به عنوان «اهواهو» یاد می‌شود را برگزار می کنند. «اهواهو» یکی از کهن‌ترین شیوه‌های آیینی و رفتارهای نمایشی مردمان روزگار کشورمان در ماه صیام است.
هوشنگ جاوید در کتاب خود برپایی مراسم «اهواهو» به عنوان یکی از آیین‌های نمایشی مردمان استان مرکزی و به ویژه روستای «خورهه» را بازتاب دهنده پیوند ناگسستنی تفکر مذهب شیعه با ادبیات شفاهی شادی آور به ویژه در ارتباط مستقیم مردم با اهل بیت و خاندان عصمت و طهارت می داند. تفکری برخاسته از بطن سخنان اهل بیتی که همواره مسلمانان را به شادی و سرزندگی دعوت می کنند.
جاوید درباره آیین نمایشی «اهواهو» آورده: این آیین مراسمی سنتی است که شب نیمه ماه مبارک رمضان و هم‌زمان با سالروز میلاد امام حسن مجتبی(ع) درروستای خورهه شهرستان محلات اجرا می‌شود.
اجرای این مراسم به این صورت است که نوجوانان روستا در دسته‌های چند نفری به در خانه اهالی رفته و ترانه ای فولکوریک (محلی) را می خوانند و سپس کوچک‌ترین فرزند پسر خانواده را مورد خطاب قرار داده و ترانه را به نام او می‌خوانند. در انتها صاحبخانه مقداری آجیل، شیرینی، پول و یا هدایای دیگری به آنها می‌دهد.
در این شب تمام خانواده‌ها منتظر هستند تا دسته‌های مختلف به در خانه آنها بروند. با گذشت سالیان شاهد کم‌رنگ شدن مراسم و آیین های نمایشی کهن در ایران هستیم؛ اما آیین نمایشی «اهواهو» همچنان در خورهه به قوت خود باقی است.
بخشی از متن ترانه‌ای که در اجرای این آیین نمایشی خوانده می‌شود، با فرض آنکه کوچک‌ترین فرزند پسر خانواده، «علی» نام دارد اینگونه است که قسمت اصلی ترانه را یکنفر می‌خواند و قسمت «اهواهو» را همه تکرار می‌کنند.
علی خان شمایید اهواهو
از قله در نیایید اهواهو
بلبلا ریختن بر سر چنار اهواهو
جیرجیر می‌کنن اشرفی بیار اهواهو
آجیلو بیار زودی اهواهو
فلسفه وجودی این مراسم در واقع نوعی شادباش و تبریک تولد امام حسن مجتبی (ع) است که به منزله فال نیک گرفته می‌شود و نوجوانان روستا به صورت سمبلیک به در خانه‌های اهالی رفته و ترانه را به نام کوچک‌ترین فرزند پسر خانواده می خوانند.
«الم ترانی» و «اهواهو»؛ شَمه ای از آیین‌های شادی آور رمضان
«الم ترانی» و «اهواهو» از جمله آیین‌های نمایشی ماه مبارک رمضان است که با فلسفه ایجاد فضای شادی و نشاط که مورد تاکید و سفارش خاندان عصمت و طهارت نیز هست، از سوی مردمان مناطقی از استان مرکزی در شامگاهان صیام اجرا می شود.
بیشتر بخوانید
امتیاز: 0
(از 0 رأی )
مطالب مشابه
نظرهای دیگران
نظری وجود ندارد. شما اولین نفری باشید که نظر می دهد